Powrót Marii Amalii z Brülów Mniszchowej do Dukli

W niedzielę, 26 października 2025 roku odbyła się na skwerze w pobliżu kościoła farnego i kamienicy Springera uroczystość odsłonięcia pomnika Marii Amalii z Brühlów Mniszchowej, właścicielki Dukli i żony Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha. Za sprawą ich obojga Dukla w II połowie XVIII wieku przeżywała swój okres świetności, a rezydencja Mniszchów w Dukli pełniła rolę ważnego ośrodka kulturalnego w ówczesnej Polsce. Figura Marii Amalii naturalnej wielkości wykonana z brązu w pięknej sukni z epoki baroku, w klejnotach rodowych siedzi na stylizowanej barokowej, kutej ławeczce  i patrzy na dukielski rynek.

Maria Amalia Brülówna córka Henryka Brühla, ministra skarbu na dworze króla Augusta III otrzymała staranne wykształcenie na wiedeńskim dworze, władała biegle sześcioma językami. Dobrze orientowała się w filozofii, w muzyce i architekturze. Szczególnie bliskie było jej malarstwo, sama bowiem tworzyła miniatury. Po nieudanej próbie zamążpójścia za Kazimierza, brata przyszłego króla Stanisława Poniatowskiego wydana została w 1750 roku za 25 lat starszego Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha nadwornego marszałka koronnego, bardzo majętnego człowieka i dzieliła swój czas pomiędzy Warszawą, a Dreznem. Po śmierci ojca i króla Augsta III wyjeżdża z mężem z Warszawy do Dukli.Wraz z mężem przekształciła dawną rezydencję, odziedziczoną przez Jerzego w Dukli, w jedną z najpiękniejszych magnackich posiadłości w Rzeczypospolitej. Pałac został przebudowany w stylu francuskim, powstał w nim teatr dworski i ogród, a w pałacowych salonach gromadzono dzieła sztuki. Mniszchowa była także fundatorką i mecenaską kultury, ufundowała kaplicę na Pustelni św. Jana z Dukli, Mniszchowie przekazali również ziemię pod klasztor i kościół Bernardynów w Dukli. Wraz z mężem jeszcze 5 lat przed ustanowieniem Komisji Edukacji Narodowej wprowadzili w Dukli obowiązek nauczania dzieci bez względu na pochodzenie.

Zmarła w 1772 roku mając zaledwie 36 lat. Na cześć żony Jerzy Mniszch polecił wykonać w kaplicy kościoła pw. św. Marii Magdaleny w Dukli wspaniały, rokokowy nagrobek z czarnego i białego marmuru przedstawiający ją w stroju dworskim. Autorem którego był znany lwowski rzeźbiarz Jan Obrocki.

Spotkanie rozpoczął Zenon Leńczyk, pomysłodawca pomnika i wieloletni przewodniczący Zarządu Osiedla w Dukli, odpowiedzialny za powrót Marii Amalii do Dukli, przedstawiając historię powstania „Ławeczki Marii Amalii z Brühlów Mniszchowej”. Pomnik został sfinansowany w ramach budżetu obywatelskiego Dukli na rok 2025. Całkowity koszt pomnika to 120 tys. złotych.

Wykonawcami pomnika była rzeszowska firma ART.SERWI. Artyści rzeźbiarze Wioletta Buczek –Warszawa i Sebastian Warszawa wykonali projekt i stworzyli realistyczną rzeźbę odlaną z brązu wraz ze stylizowaną barokową ławeczką. Projekt o tyle był trudny, ponieważ istnieje jedno zdjęcie portretu Marii Amalii do pasa, z którego należało wykonać całą postać. Należało sobie pozostałą resztę wyobrazić, zatem praca nie była łatwa. Ostatecznie jestem z efektu zadowolona i z tego co słyszę władze gminy Dukla również" – powiedziała autorka projektu pomnika.

Piękną oprawę uroczystości zrobiła Zuzia Wróbel, która ubrana w suknię z epoki zadawała szyku, pomimo niesprzyjającej pogody.

Uroczystość odsłonięcia pomnika prowadziła Monika Sypień z Transgranicznej Informacji Turystycznej w Dukli, która przywitała przybyłych gości. Głos zabrała burmistrz Dukli Krystyna Andruch, która wyraziła swoje zadowolenie z finału prac i dzisiejszej uroczystości. Głos zabrała Jolanta Wojdyła, nauczycielka języka polskiego z dukielskiego liceum, która przybliżyła zebranym życie Marii Amalii. Listy gratulacyjne odczytali przedstawiciele posłanki na Sejm RP Joanny Frydrych i europosłanki Elżbiety Łukacijewskiej. Symbolicznego odsłonięcia pomnika poprzez przecięcie wstęgi w dukielskich kolorach dokonali burmistrz Dukli Krystyna Andruch, Zenon Leńczyk i Jolanta Wojdyła.

W wydarzeniu wzięli udział: burmistrz Dukli Krystyna Andruch, przewodniczący Rady Miejskiej w Dukli Paweł Kuffner, zastępca burmistrza Dukli Bohdan Gocz, wiceprezydent miasta Krosna Miranda Trojanowska, burmistrz Miasta i Gminy Dukla pierwszej i drugiej kadencji Zygmunt Nowak, radni Rady Miejskiej w Dukli, dyrektor Ośrodka Kultury w Dukli Monika Smyła, obecna przewodnicząca Zarządu Osiedla w Dukli Anna Łątka –Rygiel, Jacek Koszczan prezes Stowarzyszenia Sztetl Dukla, Waldemar Olszewski - prezes DUTW w Dukli, mieszkańcy Dukli i gminy Dukla.

Po oficjalnej uroczystości uczestnicy mieli możność wykonania pamiątkowych zdjęć z Mniszchową, poczęstować się kawą, herbatą i smacznym bigosem.

Serdeczne podziękowania kierujemy do pomysłodawcy p. Zenona Leńczyka, p. Anny Łątka –Rygiel, która pilotowała ostatni etap – montowanie pomnika, Ani Chłopeckiej (dzięki której Maria Amalia do nas przemówiła) i Moniki Sypień z TIT w Dukli, które przyjmowały gości, a także do dyrektora OK w Dukli Moniki Smyły i pracowników Ośrodka, którzy obsługiwali wydarzenie technicznie i serwowali poczęstunek.

Szczególne podziękowania dla Pani Aleksandy Żółkoś, byłej kustosz w Muzeum Historycznym - Pałacu w Dukli, która jest autorką książki „Mecenat kulturalny Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha w Dukli”, wydanej jako VI tom Biblioteki Dukielskiej, opartej na materiałach źródłowych. Dzięki tej publikacji mamy wiedzę o życiu i działalności Mniszchów w Dukli.

Postać Marii Amalii siedzącej na ławeczce ma przypominać o kobiecie, która nadała Dukli wyjątkowy charakter, przypominając jej dziedzictwo i czasy świetności naszego pięknego miasta Dukla.

Krystyna Boczar-Różewicz